Dizionari de Lenghe Furlane

vê  vê  [FO]

1. v.tr. verp cun significât une vore larc e variabil che al pues segnâ possès, proprietât, disponibilitât, relazion e v.i., sedi di alc di materiâl che di alc di imateriâl:  e veve une cjase, salacor ancje un fregul di pension (Carlo Sgorlon, Prime di sere); al capive dome che cui che al à bêçs al è libar (Maria Forte, La tiere di Lansing); "Vuê no ai timp, tornait doman" (Pieri Somede dai Marcs, Un pugn di moscjis); Pauli nol veve fîs, ma ben cjasis, vacjis, cjamps (Meni Ucel, Malatiis); pecjât che no vin puest di sentâsi (Pieri Piçul, Vieri e gnûf); a àn un lavôr di pocje fature, simpri a sotet e cu la mesade sigure (Josef Marchet, Lis predicjis dal muini)
   Var. avê
2. v.tr. al pues segnâ possès, composizion o nature caraterizade di ciertis cualitâts o elements.:  la sô cristiane e veve i cjavei grîs (Lucio Perès, Il mâl dal mûr); o vevin la muse rosse in bol pal calôr che al vignive sù des boris (Gianni Gregoricchio, Trê feminis); al à une gjambe çuete e nol po cori (Pieri Somede dai Marcs, Cjase di fitâ); gno fi ultin lu plati… no lu mandi a murî… al à sedis agns… (Checo Tam, Il testemoni); si jere inacuart che il fi al veve un brut naturâl (Maria Forte, La tiere di Lansing)
3. v.tr. al pues segnâ contat, distance, posizion ancje insiemi cun averbis o complements:  a butin vie i argagns che a vevin in man (Alan Brusini, I ribei); il vistît che e veve intor jere gnûf (Sandri Di Suald, Ah! la provincie); «O volarès dâus alc di bon di saurî il stomi, ma no ai nuie sot man, o pues dâus une tace di vin» (Meni Ucel, Salams); ad ogni cjanton di strade, sui mûrs des buteghis, dentri des ostariis i manifescj blancs dal municipi a vevin un trop di int devant (Dino Virgili, La aghe da pît la cleve); a misdì tu âs il puint, a tramontan lis monts, a jevât il riul (Enrico Martina, Ricuarts e inlusions)
   Sin. tignî
4. v.tr. jentrâ in possès:  e à rispuindût une minorance dai destinataris che a àn vude la letare (Adrian Cescje, Memoriis di politiche linguistiche); i siei fradis a vevin vude dute la ereditât (Carlo Sgorlon, Ombris tal infinît); la discuvierte [de streptomicine] e ven atribuide a Selman A. Waksman che par chest, tal 1952, al à vût il premi Nobel (Romano Locci, La discuvierte dai antibiotics: la streptomicine)
   Sin. cjapâ , ricevi
   
   1. jessi in possès di alc che al cambie la sô situazion, sintî i efiets di chel cambi di situazion:  int che à vût lis cjasis sdrumadis dai bombardaments (Pieri Somede dai Marcs, L'avocat e la luianie)
5. v.tr. provâ un sensazion fisiche o psicologjiche o un sintiment e v.i.:  no mi sintivi plui i pîts, o vevi frêt (Michele Calligaris, Te vuate); e infin o ai pôre, o ai pôre pôre pôre (Stiefin Morat, Donald dal Tiliment); Tite, beât tu che no tu âs tancj pinsîrs! (Pieri Somede dai Marcs, Barbane)
   Sin. provâ , sintî
   
   1. jessi tocjât di une malatie, di une afezion e v.i.:  "No, no tu âs la fiere; anzit tu sês pluitost frêt" (Amedeo Giacomini, Tal ospedâl); al veve un tumôr intal lobi frontâl, de bande çampe dal cerviel (Franc Fari, Il cjâf dai furlans); a àn viodût chel pôl flapît come che al ves il vier (Catarine Percude, L'ucielut de Mont Cjanine)
6. v.tr. cun daûr "di" o "da" o "ce" e un infinît, al segne dovê, necessitât o in ciertis espression ancje prospetive o probabilitât:  il vuardian mi puarte un biliet indulà che o vevi di presentâmi li par li a Udin, là de polizie (Riedo Pup, Jo, evasôr fiscâl); di Vierte, in chel dì che o vevi di partî pe Gjermanie, o lei a saludâlu (Pieri Menis, Il «trono» dal von); "Al mi à dit che al ti spiete doman a sîs li dal olnâr, chel di simpri, che o vês di lâ a rimpinâsi" (Laurin Zuan Nardin, Il rucjin)
7. v.tr. considerâ:  al pâr al mont cu cui cu scrîf in rime / al sei tignût a fâlu par toscan / […] / […] / jo lu ai par un abûs […] (Jaroni Sini, In laude de lenghe furlane); "Ancje a ti, zaromai, ti àn par disertôr" (Gianni Gregoricchio, Trê feminis)
   Sin. considerâ , calcolâ , tignî
8. v.aus. tant che ausiliâr intai timps componûts dai verps transitîfs atîfs, di une part dai intransitîfs, in particolâr i meteorics, e ancje, in alternative libare cun "jessi" dai pronominâi:  al à mangjât e bevût cence spindi un centesim (Angelo Covazzi, Colpe de aghe); te gnot e a buinore al veve plot (Pieri Somede dai Marcs, La ultime firme de mê podestarie); che al sepi almancul che i furlans si àn fat onôr une vorone (Arturo Feruglio, Viaç a Vignesie); pardut là che al à stât, ducj a àn podût capî che al jere fin, tant tal resonâ che tal conseâ (Antoni Beline, Pre Pitin); Milio al veve vût fat il cucjar dal cont Moscjin (Roberto Ongaro, Cretevierte); sperìn che i sorestants lu capissin ancje chest an, come che lu àn vût capît l'an passât (Riedo Pup, O cun Zico o cence Zico)

Polirematichis e espressions idiomatichis

• comedons di fier loc.s.m.pl.
• no vê ben loc.v.
• no vê grops su la lenghe loc.v.
• no vê nuie ce invidiâ loc.v.
• no vê nuie di invidiâ loc.v.
• no vê ore di ben loc.v.
• no vê pêi su la lenghe loc.v.
• vê a ce fâ loc.v.
• vê a ce viodi loc.v.
• vê a cjâr loc.v.
• vê a clâr loc.v.
• vê a cûr loc.v.
• vê a grât loc.v.
• vê a man loc.v.
• vê a ments loc.av.
• vê a plasê loc.v.
• vê a pratiche loc.v.
• vê aduès loc.v.
• vê agrât loc.v.
• vê avonde loc.v.
• vê bisugn loc.v.
• vê bisugne loc.v.
• vê bon zûc loc.v.
• vê buine schene loc.v.
• vê ce dî loc.v.
• vê ce fâ loc.v.
• vê cefâ loc.v.
• vê chê loc.v.
• vê cjalt loc.v.
• vê cjâr loc.v.
• vê cjare la piel loc.v.
• vê cjarte blancje loc.v.
• vê clâr loc.v.
• vê cunvigne loc.v.
• vê cûr loc.v.
• vê cure loc.v.
• vê çavate loc.v.
• vê da fâ loc.v.
• vê dafâ loc.v.
• vê daûr loc.v.
• vê di loc.
• vê di bon voli loc.v.
• vê di vore loc.v.
• vê dibisugn loc.v.
• vê dibisugne loc.v.
• vê ducj i numars loc.v.
• vê dûl loc.v.
• vê flât loc.v.
• vê flât ta la anime loc.v.
• vê flât tai polmons loc.v.
• vê flât te coradele loc.v.
• vê frêt loc.v.
• vê gust loc.v.
• vê i braçs leâts loc.v.
• vê i coions dûrs loc.v.
• vê i numars loc.v.
• vê i spirts loc.v.
• vê i spirts abolics loc.v.
• vê i spirts intor loc.v.
• vê i spirts te panze loc.v.
• vê i sudôrs loc.v.
• vê i voi fodrâts di persut loc.v.
• vê i voi luncs loc.v.
• vê il bon in man loc.v.
• vê il boton loc.v.
• vê il cjâf a cjase loc.v.
• vê il cjâf a nolis loc.v.
• vê il cjâf a plomp loc.v.
• vê il cjâf a violis loc.v.
• vê il cjâf ator loc.v.
• vê il cjâf che si cuei intun bol loc.v.
• vê il cjâf come un balon loc.v.
• vê il cjâf come un cos loc.v.
• vê il cjâf come un zei loc.v.
• vê il cjâf di une altre bande loc.v.
• vê il cjâf in sieste loc.v.
• vê il cjâf su lis spalis loc.v.
• vê il cjâf sul cuel loc.v.
• vê il cjâf tal mont de lune loc.v.
• vê il curtìs pal mani loc.v.
• vê il diaul a cavalot loc.v.
• vê il diaul intor loc.v.
• vê il diaul te panze loc.v.
• vê il nâs lunc loc.v.
• vê il non loc.v.
• vê il non cun se loc.v.
• vê il pêl sul cûr loc.v.
• vê il so cefâ loc.v.
• vê il so dafâ loc.v.
• vê il voli pardut loc.v.
• vê in afiet loc.v.
• vê in asse loc.v.
• vê in bon concet loc.v.
• vê in brut concet loc.v.
• vê in cjâf loc.v.
• vê in comun loc.v.
• vê in contrari loc.v.
• vê in cûl loc.v.
• vê in orele loc.v.
• vê in pugn loc.v.
• vê in sachete loc.v.
• vê iniment loc.v.
• vê int loc.v.
• vê intal cjâf loc.v.
• vê intal pugn loc.v.
• vê intor loc.v.
• vê la anime nere loc.v.
• vê la anime par traviers loc.v.
• vê la anime verde loc.v.
• vê la barbe blancje loc.v.
• vê la batude pronte loc.v.
• vê la cjamese nete loc.v.
• vê la cjase sul cjâf loc.v.
• vê la code di paie loc.v.
• vê la code di stope loc.v.
• vê la code di stran loc.v.
• vê la cussience nete loc.v.
• vê la lune loc.v.
• vê la lune ledrose loc.v.
• vê la lune malade loc.v.
• vê la lune par traviers loc.v.
• vê la lune stuarte loc.v.
• vê la piês loc.v.
• vê la viste lungje loc.v.
• vê lis cjartis a puest loc.v.
• vê lis cjartis in regule loc.v.
• vê lis mans di aur loc.v.
• vê lis mans leadis loc.v.
• vê lis mans netis loc.v.
• vê lis mans peadis loc.v.
• vê lis ongulis lungjis loc.v.
• vê lis orelis lungjis loc.v.
• vê lis sgrifis lungjis loc.v.
• vê lûc loc.v.
• vê man libare loc.v.
• vê mani loc.v.
• vê mans in paste loc.v.
• vê mans lis in paste loc.v.
• vê miei loc.v.
• vê mil voi loc.v.
• vê miôr loc.v.
• vê mistîr loc.v.
• vê non loc.v.
• vê orele loc.v.
• vê orelis loc.v.
• vê part loc.v.
• vê pinsîr loc.v.
• vê plasê loc.v.
• vê pôc ce cjalâ denant di se loc.v.
• vê pocje anime loc.v.
• vê pratiche loc.v.
• vê presint loc.av.
• vê rabie loc.v.
• vê reson loc.v.
• vê sot loc.v.
• vê sù loc.v.
• vê su la anime loc.v.
• vê su la cussience loc.v.
• vê su la ponte de lenghe loc.v.
• vê sui cuars loc.v.
• vê sul stomi loc.v.
• vê tal cjâf loc.v.
• vê tal ort loc.v.
• vê tal pugn loc.v.
• vê tal sanc loc.v.
• vê te panze loc.v.
• vê tele e fuarpiis in man loc.v.
• vê tes orelis loc.v.
• vê tiere ferme loc.v.
• vê tiere ferme sot i pîts loc.v.
• vê timp di pierdi loc.v.
• vê un cûr di clap loc.v.
• vê un cuviert sul cjâf loc.v.
• vê un debil loc.v.
• vê un fîl di strie loc.v.
• vê un frut parsore filâ loc.v.
• vê un frut sore filâ loc.v.
• vê un mistîr in man loc.v.
• vê un mulin tal stomi loc.v.
• vê un pît te buse loc.v.
• vê une etât loc.v.
• vê une peraule sole loc.v.
• vê visitis loc.v.
• vê voi dome par loc.
• vê voi nome par loc.
• vê vôs in cjapitul loc.v.
• vêju curts loc.v.
• vêle a muart loc.v.
• vêle alte loc.v.
• vêle curte loc.v.
• vêle fisse loc.v.
• vêle grasse loc.v.
• vêle grise loc.v.
• vêle grivie loc.v.
• vêle par un bon mani loc.v.
• vêle peloche loc.v.
• vêle sù loc.v.
• vêle tal sanc loc.v.
• vêndi avonde loc.v.
• vêndi plens i bregons loc.v.
• vêse a plasê loc.v.

Proverbis:

• a vê il morôs e je une crôs, a no vêlu a son dôs
• a vê pure la cussience, ogni ben si po spietâ
• a volê fâ robe no bisugne vê pôre dal diaul
• al è miôr vê pôre prin che no daspò
• al è simpri ben di vê te sachete un carantan di stupit
• al è simpri ben di vê te sachete un solt di savût
• bisugne savê fâ il levan par vê bon pan
• ce che no si po vê bisugne donâ
• ce che no si po vê si lasse
• ce che si à in cûr si à di vê in lenghe
• ce colpe aie la gjate se la massarie e je mate?
• ce zovial volê ce che no si po vê?
• cuant che no 'nd è, no 'nd à
• cuant che no si 'nd à, no si 'nd dopre
• cuant che si à dut no si à nuie
• cuant che si à fam, dut al è bon
• cui che al à a cjase donzelis, che nol cjali lis stelis
• cui che al à amâr in bocje nol po spudâ dolç
• cui che al à art al à part
• cui che al à bêçs al à dut
• cui che al à bêçs al à reson
• cui che al à bêçs al po spindi
• cui che al à bêçs di no savê ce fâ, che si meti a litigâ o a fabricâ
• cui che al à bêçs di no savê ce fâ, che si meti in lît o a fabricâ
• cui che al à binde le po dâ
• cui che al à bon nâs lis nase a la lontane
• cui che al à bon vin in cjase nol va ta la ostarie
• cui che al à buine voie di lavorâ, al è plui siôr di cui che al à sîs cjamps di arâ
• cui che al à buine volontât al cjate ce fâ pardut
• cui che al à cits al à ancje creps
• cui che al à creance al campe un an, cui che no 'nd à al campe doi
• cui che al à creance al campe, cui che no 'nd à al campe miôr
• cui che al à çocs al po fâ stielis
• cui che al à debit al à credit
• cui che al à di vêju al vûl vêju
• cui che al à dongje dal fogolâr pâs e amôr, al è un siôr
• cui che al à fen al à cjar
• cui che al à fen al à pan e cjar
• cui che al à fortune che se tegni
• cui che al à il cuel grues che nol mincjoni cui che al à la gose
• cui che al à il mâl al à ancje lis sblefis
• cui che al à il nâs lunc lis nase a la lontane
• cui che al à in bocje fêl nol po spudâ mêl
• cui che al à in cûr al à in lenghe
• cui che al à la code di paie al à pôre che si brusi
• cui che al à la code di stran al à simpri pôre che si impii
• cui che al à la rieste tal dint si risint
• cui che al à madrigne al à ancje padreul
• cui che al à pâs, ligrie e amôr, dongje dal fogolâr al è un siôr
• cui che al à pioris al à ancje piels
• cui che al à plui fuarce al à plui reson
• cui che al à plui judizi, plui ind dopri
• cui che al à pôc fîl che al fasi cjalçuts e no cjalcis
• cui che al à pocje tele che al fasi curte la cjamese
• cui che al à reson al à pôre, cui che al à tuart al spere
• cui che al à robe al à za zurât
• cui che al à santui al à colaçs
• cui che al à santui al à confets
• cui che al à timp che nol spieti timp
• cui che al à tuart al zighe plui fuart
• cui che al à un sôl cjamp al fâs un ort, cui che al à un sôl fi al fâs un porc
• cui che al à voie di mateâ che al compri un orloi o che si ledi a maridâ
• cui che al compre al à bisugne di cent voi, cui che al vent i 'nd baste un
• cui che al dîs dut ce che al sa, al piert dut ce che al à
• cui che al fâs ben al à ben
• cui che al file al à cjamese, cui che nol file ind à dôs
• cui che al po al à vacje e bo, cui che nol po nol à ni vacje ni bo
• cui che al sta dibant nuie nol à
• cui che al strussie pai fîs tal ultin al à nome che suspîrs
• cui che al vûl vê che al ledi, cui che nol vûl vê che al mandi
• cui che al vûl vê lavôr mâl fat, che lu pai denant trat
• cui che ind à al à ancje di dânt
• cui che le à le dopre
• cui che nol à cjaval e al proviôt scorein, siele e spiron, se al vûl al è un mincjon
• cui che nol vûl vê ostarie che al buti jù la frascje
• cui che nol vûl vê ostarie che al dispicji la frascje
• cui che plui ind à plui al volarès vênt
• cui che plui ind à plui int spint
• dal dâ al vê e passe une biele diference
• di ce che o vin nol mancje nuie
• divuardi che i crots a vessin i dincj
• divuardi che la cjavre e ves la code lungje
• dopre prudence par cui che no 'nd à
• ducj a àn i lôr difiets
• ducj a àn lis sôs
• ducj à la mare dongje dal fiât
• ducj si à la sô pecje
• e je une grant fadie a fâ il siôr e cence vê nie
• i dincj no stâ menâ se no tu âs bêçs di paiâ
• i è passade ancje a Napoleon che al veve i spirons di aur
• i passarà se i è passade ancje a napoleon che al veve i spirons di aur
• il contadin nol à mai fin
• il contadin nol à mai padin
• il dint no stâ menâ, se no tu âs bêçs di paiâ
• il Signôr ind à di dânt a ducj
• il violìn che al fâs la danze si cognòs ce sun che al à
• in cent mil par un fasan a àn la cane pronte in man
• in dut la temperance e à di vê la sô stanzie
• infin che si à dincj in bocje, no si sa ce che al tocje
• l'avâr al sclape la moscje par vê la piel
• l'om al à nome doi braçs
• la bocje le vin ducj par traviers
• la bote e da di chel savôr che e à
• la buine femine e à di vê: braç di açâl, panze di furmie e lenghe scjampe vie
• la femine e à di vê braçs di açâl, panze di furmie e lenghe scjampe vie
• la femine e à il cûr a fetis e, se lis da, no son mai netis
• la vedrane e volarès vêlu, la maridade e volarès tornâlu indaûr
• lauditi cjan che tu âs la code lungje
• lauditi cjan che tu âs une biele code
• lis invenzions: prin preâ par vêlis e po parcè che lis vin vudis
• ma e mo a jerin fradis e parintât no vevin
• mai fâ mâl cu la sperance di vê ben
• mâl no fâ, pôre no vê
• miôr misurâ che no vê des mans di chei altris
• miôr no vê mai vût che no vê pierdût
• miôr tasê che no vê la peraule vueide
• misure e pese e no tu varâs contese
• nissun nol po dâ ce che nol à
• nissun sa cetancj braçs di budiei che o vin te panze
• no fâ mâl cun sperance di vê ben
• no si po vê il bec e l'ûf
• no si po vê il caratel plen e la massarie cjoche
• no si po vê il dolç cence l'amâr
• no si po vê il gust cence la dulie
• no si po vê la femine cjoche e il caratel plen
• no si po vê la mîl cence lis moscjis
• no si po vê piel e piore e lane parsore
• no si po vê solt e colaç
• no spindi dut ce che si à ni dî dut ce che si sa
• no stâ fâ mâl cun sperance di vê ben
• no stâ fâ mâl se tu vûs vê ben
• no stâ tosâ il mus par vê la lane
• nol baste vê bêçs, bisugne savê spindiju
• nol baste vê reson, bisugne fâle intindi
• o ai dîs dêts tes mans e se mi tai il plui piçul, mi dûl
• o vin ducj dirit di vivi
• par vê biele la blave bisugne arâ di bessôi
• par vê la pâs in chest mont a vuelin trê robis: une femine par cjase, une passare par vile, une cocule par sac
• par vê pâs sint e tâs
• plui si 'nd à, plui si volarès vênt
• pluitost di fâ savê dut ce che si sa, al è miôr mangjâ dut ce che si à
• se a 'nd ves e se a 'nt fos a jerin doi fradis e no si vignivin nuie
• se a 'nt fos, se a 'nd ves, se a 'nt sarès a son trê sants che no fasi miracui
• se a 'nt fos, se a 'nd ves, se a 'nt sarès a son trê sants che no judin
• se a 'nt fossin, se a 'nd vignissin, se a 'nd vessin, a son fradis
• se a 'nt fossin, se a 'nd vignissin, se a 'nd vessin, a son trê sants che a durin dut l'an
• se al svinte a Sant Grivôr, lu vin cuarante dîs a fâ rumôr
• se no lis àn, a son daûr a vignî
• se no lis àn, a son par strade
• se no si à la crôs, si le fâs di bessôi
• se o ai ben lu gjolt, se o ai mâl lu zem
• se o ves un fi che al ves non doman, o volarès maçâlu daurman
• se si à voie di vê un bon poltron, bisugne mandâlu a scuele o a passon
• se si vûl vê un gust, bisugne paiâlu
• se tu vûs vê ben, fasilu
• si à di doprâ chel che si à prin di lagnâsi di ce che nus mancje
• si fâs simpri cence di ce che no si à
• si scuen contentâsi di ce che si à
• tâl tu sês, tal tu âs
• tant si 'nd à e tant la int si 'nt cjol